Wojewódzki Konkurs Przedmiotowy z Języka Polskiego
8 Września 2025Zakres wiedzy i umiejętności oraz wykaz literatury
Wojewódzkiego Konkursu Przedmiotowego z Języka Polskiego dla uczniów szkół
podstawowych województwa śląskiego w roku szkolnym 2025/2026
I. Cele konkursu:
1. Pogłębianie wiedzy i umiejętności.
2. Pobudzanie twórczego myślenia.
3. Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań uczniów.
4. Rozwijanie umiejętności stosowania zdobytej wiedzy w praktycznym działaniu.
5. Wdrażanie do samokształcenia i podejmowania odpowiedzialności za własny rozwój.
6. Stwarzanie uczestnikom konkursu możliwości prezentacji uzdolnień i samorealizacji.
7. Motywowanie szkół do podejmowania różnorodnych działań w pracy z uczniem zdolnym.
8. Promowanie pracy szkół.
II. Zakres umiejętności:
I stopień
1. Czytanie ze zrozumieniem różnych tekstów kultury.
2. Analiza i interpretacja utworów literackich oraz innych tekstów kultury z wykorzystaniem
potrzebnej terminologii.
3. Wykorzystywanie podstawowej wiedzy o języku - znajomość pojęć oraz terminów służących
opisywaniu języka i komunikowaniu się ludzi.
4. Tworzenie wypowiedzi pisemnej na określony temat.
5. Umiejętność samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz
wartościowania.
6. Wykorzystywanie elementów retoryki do tworzenia wypowiedzi pisemnych.
Na I II i III stopniu konkursu obowiązują wiadomości i umiejętności wynikające z podstawy
programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych (II etap edukacyjny w zakresie języka
polskiego) - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie
podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia
ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. 2017 poz. 356, ze zm.) oraz wiadomości i umiejętności
wykraczające poza podstawę programową, ujęte w poniższym wykazie treści.
III. Zakres treści:
I stopień
1. Kształcenie literackie i kulturowe.
Uczeń:
1) Określa:
a) tematykę oraz problematykę utworu;
b) nadawcę i odbiorcę (adresata wypowiedzi).
2) Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz określa ich funkcje
w utworze.
3) Wyróżnia elementy świata przedstawionego w utworze, w tym: zdarzenia, sytuacje, wątki
(główne, poboczne), postacie (pierwszoplanowe, drugoplanowe, epizodyczne), określa czas
i miejsce przedstawionych zdarzeń, wskazuje zależności między zdarzeniami.
4) Rozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia elementy realistyczne i fantastyczne w utworach.
5) Określa funkcje elementów konstrukcyjnych utworu literackiego, w tym: tytułu, motta,
puenty.
6) Przedstawia własne rozumienie utworu i uzasadnia przyjęte stanowisko.
7) Wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach.
8) Objaśnia znaczenia dosłowne i przenośne w tekstach.
9) Rozpoznaje rodzaje literackie, określa ich cechy, przypisuje utwór do rodzaju literackiego.
10) Rozróżnia gatunki epiki, takie jak : powieść, opowiadanie, dziennik, pamiętnik, przypowieść.
11) Określa cechy powieści: obyczajowej, współczesnej, młodzieżowej.
12) Wskazuje elementy dramatu jako rodzaju literackiego: akt, scena, tekst główny, didaskalia,
monolog, dialog.
13) Analizuje i interpretuje teksty literackie oraz inne teksty kultury, w tym ikoniczne: obraz,
plakat, grafika, fotografia, przedstawienie teatralne, film.
14) Zna pojęcie komizmu oraz dostrzega jego funkcje.
15) Rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne pochodzenia mitologicznego, rozumie
ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach.
16) Rozróżnia typy tekstów: informacyjny, publicystyczny, ikoniczny, reklamowy.
17) Odróżnia informacje o faktach od opinii.
18) Porównuje utwory literackie lub ich fragmenty pod względem treści i formy.
19) Wskazuje związek treści utworu z tekstem graficznym.
20) Wyodrębnia obrazy poetyckie w utworach lirycznych.
21) Charakteryzuje osobę mówiącą w wierszu (podmiot liryczny), narratora, bohaterów.
22) Rozpoznaje metaforę (ożywienie, uosobienie), porównanie, epitet, wyraz
dźwiękonaśladowczy, powtórzenie, pytanie retoryczne, anaforę, apostrofę, aluzję literacką,
paralelizm i określa ich funkcje.
23) Wskazuje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym: wers, rym, strofę, refren.
24) Wyróżnia rodzaje rymów: męskie, żeńskie, parzyste/sąsiadujące, okalające, krzyżowe.
25) Omawia budowę wiersza, rozróżnia wiersz sylabiczny, wolny i biały.
26) Rozróżnia synonimy, antonimy, homonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje
je we własnych wypowiedziach.
27) Dostrzega zróżnicowanie słownictwa, rozpoznaje neologizmy, eufemizmy i objaśnia ich rolę
w utworach literackich.
2. Kształcenie językowe.
Uczeń:
1) Rozpoznaje wypowiedzenia oznajmujące, pytające, rozkazujące.
2) Rozpoznaje zdania pojedyncze rozwinięte i nierozwinięte, zdania złożone, równoważniki
zdania, zdania bezpodmiotowe.
3) Buduje wskazane w punktach 1) oraz 2) wypowiedzenia i je przekształca.
4) Rozróżnia zdania złożone współrzędnie i podrzędnie oraz je tworzy.
5) Wskazuje i tworzy różne typy podmiotów i orzeczeń, przydawek, dopełnień
i okoliczników.
6) Rozróżnia odmienne i nieodmienne części mowy i określa ich funkcje składniowe w
wypowiedzeniu.
7) Rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu, strony i rodzaju gramatycznego
odmiennych części mowy.
8) Stopniuje przymiotniki i przysłówki.
9) Stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych.
10) Odróżnia czasowniki dokonane od niedokonanych, rozpoznaje nieosobowe formy
czasownika (zakończone na -no, -to, bezokoliczniki, konstrukcje z „się”).
11) Rozpoznaje imiesłowy przymiotnikowe czynne i bierne, tworzy je oraz określa ich funkcje
w tekście.
12) Poprawnie używa czasowników w trybach: orzekającym, przypuszczającym oraz
rozkazującym.
13) Stosuje konstrukcję stron czynnej oraz biernej czasownika i przekształca czasowniki
ze strony czynnej na bierną i odwrotnie, odpowiednio do celu oraz intencji wypowiedzi.
14) Wskazuje w wyrazie głoski, litery i sylaby.
15) Rozpoznaje rodzinę wyrazów, tworzy wyrazy pochodne.
16) Rozumie, na czym polega błąd językowy i potrafi go skorygować.
3. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń:
1) Tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: opowiadanie (twórcze,
odtwórcze), opis (w tym opis przeżyć wewnętrznych), list prywatny, kartka z dziennika,
recenzja, zaproszenie, podziękowanie.
2) Redaguje wypowiedź w oparciu o podaną lekturę oraz własne doświadczenia czytelnicze.
3) Stosuje odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję.
4) W sposób rzeczowy argumentuje swoje stanowisko, zgadza się z cudzymi poglądami
lub z nimi polemizuje.
5) Odróżnia argument od przykładu.
6) Funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne.
7) Wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach, w tym zasady ortografii
i interpunkcji.
II i III stopień
1. Czytanie ze zrozumieniem różnych tekstów kultury.
2. Analiza i interpretacja utworów literackich oraz innych tekstów kultury z wykorzystaniem
potrzebnej terminologii.
3. Wykorzystywanie podstawowej wiedzy o języku - znajomość pojęć oraz terminów służących
opisywaniu języka i komunikowaniu się ludzi.
4. Tworzenie wypowiedzi pisemnej na określony temat.
5. Umiejętność samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz
wartościowania.
6. Wykorzystywanie elementów retoryki do tworzenia wypowiedzi pisemnych.
Na II i III stopniu konkursu obowiązują wiadomości i umiejętności wynikające z podstawy
programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych (II etap edukacyjny w zakresie języka
polskiego) - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie
podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia
ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. 2017 poz. 356, ze zm.) oraz wiadomości i umiejętności
wykraczające poza podstawę programową, ujęte w poniższym wykazie treści.
III. Zakres treści:
II stopień
Motto:
Rodzina może rozpaść się na różne sposoby. Wystarczy źdźbło egoizmu, pech i szczypta chciwości.
Ale ściśle utkana tworzy więź, której nic nie pokona. (Jodi Picoult)
1. Kształcenie literackie i kulturowe.
Uczeń:
1) Określa:
a) tematykę oraz problematykę utworu;
b) nadawcę i odbiorcę (adresata wypowiedzi).
2) Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz określa ich funkcje
w utworze.
3) Wyróżnia elementy świata przedstawionego w utworze, w tym: zdarzenia, sytuacje, wątki
(główne, poboczne), postacie (pierwszoplanowe, drugoplanowe, epizodyczne), określa czas
i miejsce przedstawionych zdarzeń, wskazuje zależności między zdarzeniami.
4) Rozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia elementy realistyczne i fantastyczne w utworach.
5) Określa funkcje elementów konstrukcyjnych utworu literackiego, w tym: tytułu, motta,
puenty.
6) Przedstawia własne rozumienie utworu i uzasadnia przyjęte stanowisko.
7) Wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach.
8) Objaśnia znaczenia dosłowne i przenośne w tekstach.
9) Rozpoznaje rodzaje literackie, określa ich cechy, przypisuje utwór do rodzaju literackiego.
10) Rozróżnia gatunki epiki, takie jak : powieść, opowiadanie, dziennik, pamiętnik, przypowieść.
11) Określa cechy powieści: obyczajowej, współczesnej, młodzieżowej.
12) Wskazuje elementy dramatu jako rodzaju literackiego: akt, scena, tekst główny, didaskalia,
monolog, dialog.
13) Analizuje i interpretuje teksty literackie oraz inne teksty kultury, w tym ikoniczne: obraz,
plakat, grafika, fotografia, przedstawienie teatralne, film.
14) Zna pojęcie komizmu oraz dostrzega jego funkcje.
15) Rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne pochodzenia mitologicznego, rozumie
ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach.
16) Rozróżnia typy tekstów: informacyjny, publicystyczny, ikoniczny, reklamowy.
17) Odróżnia informacje o faktach od opinii.
18) Porównuje utwory literackie lub ich fragmenty pod względem treści i formy.
19) Wskazuje związek treści utworu z tekstem graficznym.
20) Wyodrębnia obrazy poetyckie w utworach lirycznych.
21) Charakteryzuje osobę mówiącą w wierszu (podmiot liryczny), narratora, bohaterów.
22) Rozpoznaje metaforę (ożywienie, uosobienie), porównanie, epitet, wyraz
dźwiękonaśladowczy, powtórzenie, pytanie retoryczne, anaforę, apostrofę, aluzję literacką,
paralelizm i określa ich funkcje.
23) Wskazuje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym: wers, rym, strofę, refren.
24) Wyróżnia rodzaje rymów: męskie, żeńskie, parzyste/sąsiadujące, okalające, krzyżowe.
25) Omawia budowę wiersza, rozróżnia wiersz sylabiczny, wolny i biały.
26) Rozróżnia synonimy, antonimy, homonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje
je we własnych wypowiedziach.
27) Dostrzega zróżnicowanie słownictwa, rozpoznaje neologizmy, eufemizmy i objaśnia ich rolę
w utworach literackich.
2. Kształcenie językowe.
Uczeń:
1) Rozpoznaje wypowiedzenia oznajmujące, pytające, rozkazujące.
2) Rozpoznaje zdania pojedyncze rozwinięte i nierozwinięte, zdania złożone, równoważniki
zdania, zdania bezpodmiotowe.
3) Buduje wskazane w punktach 1) oraz 2) wypowiedzenia i je przekształca.
4) Rozróżnia zdania złożone współrzędnie i podrzędnie oraz je tworzy.
5) Wskazuje i tworzy różne typy podmiotów i orzeczeń, przydawek, dopełnień
i okoliczników.
6) Rozróżnia odmienne i nieodmienne części mowy i określa ich funkcje składniowe w
wypowiedzeniu.
7) Rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu, strony i rodzaju gramatycznego
odmiennych części mowy.
8) Stopniuje przymiotniki i przysłówki.
9) Stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych.
10) Odróżnia czasowniki dokonane od niedokonanych, rozpoznaje nieosobowe formy
czasownika (zakończone na -no, -to, bezokoliczniki, konstrukcje z „się”).
11) Rozpoznaje imiesłowy przymiotnikowe czynne i bierne, tworzy je oraz określa ich funkcje
w tekście.
12) Poprawnie używa czasowników w trybach: orzekającym, przypuszczającym oraz
rozkazującym.
13) Stosuje konstrukcję stron czynnej oraz biernej czasownika i przekształca czasowniki
ze strony czynnej na bierną i odwrotnie, odpowiednio do celu oraz intencji wypowiedzi.
14) Wskazuje w wyrazie głoski, litery i sylaby.
15) Rozpoznaje rodzinę wyrazów, tworzy wyrazy pochodne.
16) Rozumie, na czym polega błąd językowy i potrafi go skorygować.
3. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń:
1) Tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: opowiadanie (twórcze,
odtwórcze), opis (w tym opis przeżyć wewnętrznych), list prywatny, kartka z dziennika,
recenzja, zaproszenie, podziękowanie.
2) Redaguje wypowiedź w oparciu o podaną lekturę oraz własne doświadczenia czytelnicze.
3) Stosuje odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję.
4) W sposób rzeczowy argumentuje swoje stanowisko, zgadza się z cudzymi poglądami
lub z nimi polemizuje.
5) Odróżnia argument od przykładu.
6) Funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne.
7) Wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach, w tym zasady ortografii
i interpunkcji.
IV. Proponowana literatura:
1. Podręczniki do języka polskiego ustalone na II etap edukacyjny lub inne dostępne źródła.
2. Kamiński A., Kamienie na szaniec, Warszawa, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2022.
3. Musierowicz M., Opium w rosole, Łódź, Wydawnictwo Akapit Press, 2009.
4. Szekspir W., Romeo i Julia, [spektakl teatralny], reż. Jerzy Gruza, 1974, [dostęp online
12.08.2025], dostępny w Internecie:
https://www.youtube.com/watch?v=ltsLxHAqXwg&t=2875s
III stopień
Motto:
[…] nie wolno się poddawać, w żadnej sytuacji nie wolno się załamać... Jak te drzewa, które się nie
poddają, do ostatka broniąc się w sprężystym odporze. Niektóre jakby rezygnowały, wtedy dla nich
już nie ma ratunku, zostaną wiatrołomami, po które przyjdzie potem leśny robotnik, by je przeznaczyć
na cięcie i wywieźć z lasu. Tak i ludzie, słabsi zlegną, ci, którym zabraknie hartu, żelaznej
wytrzymałości. Inni będą się giąć, zmagać na każdy sposób, aż wreszcie wyprostują się znowu do
słońca. (Eugeniusz Paukszta Wiatrołomy)
Obowiązują treści z II stopnia konkursu.
Ponadto uczeń:
1) W interpretacji tekstu kultury uwzględnia konteksty, np.: biograficzny, historyczny, społeczny,
filozoficzny.
2) Rozpoznaje w tekście literackim kontrast, symbol, alegorię, motyw literacki i określa ich
funkcje.
3) Wskazuje w tekstach literackich oraz ikonicznych tragizm, komizm, patos, ironię oraz określa ich
funkcje w utworze.
4) Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach)
nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych.
5) Buduje argumenty: rzeczowy, emocjonalny, logiczny.
6) Wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym skraca, rozbudowuje i parafrazuje.
7) Wykorzystuje wiedzę o języku w następujący sposób:
a) zna zasady i tworzy skrótowce oraz skróty wyrazowe;
b) tworzy wyrazy złożone i rozróżnia ich typy;
c) rozpoznaje oraz stosuje imiesłowy przysłówkowe;
d) stosuje imiesłowowe równoważniki zdań i określa ich funkcje;
e) przekształca imiesłowowe równoważniki w zdania podrzędne i odwrotnie;
f) przedstawia budowę wypowiedzenia wielokrotnie złożonego na wykresie, określa typy
wypowiedzeń składowych oraz buduje wypowiedzenia wielokrotnie złożone według podanego
schematu.
g) odróżnia mowę niezależną od zależnej, przekształca mowę zależną na niezależną
i odwrotnie;
h) określa przyczyny rozbieżności między mową a pismem (upodobnienia, uproszczenia, utrata
dźwięczności);
i) rozumie, na czym polega błąd językowy i potrafi go skorygować.
8) Tworzy wypowiedź pisemną w następujących formach gatunkowych:
a) przemówienie;
b) rozprawka;
c) charakterystyka bohatera literackiego;
d) instrukcja;
e) ogłoszenie.
V. Proponowana literatura:
1. Podręczniki do języka polskiego ustalone na II etap edukacyjny lub inne dostępne źródła.
2. Hemingway E., Stary człowiek i morze, Warszawa, Wydawnictwo Marginesy, 2022.
3. Kamiński M., Razem na biegun, Gdynia, Marek Kamiński Foundation, 2005.
4. Szymeczko K., Tetrus, Łódź, Wydawnictwo Literatura, 2019.
5. Życie Pi, [film], reż. Ang Lee, Fox 2000 Pictures, 2012, [dostęp online 12.08.2025], dostępny
w Internecie: https://www.cda.pl/video/416436730
Uwaga! Miejsce i rok wydania podanych pozycji literackich mogą być inne.